Viðhorf: „Við“ og „hinir“

15.06.2004

Viðhorfspistill

Birtist í Morgunblaðinu, 15. júní 2004

 “Við” og “hinir”

Í ársskýrslu Amnesty International (AI) kemur fram að ástandið í heiminum eftir hryðjuverkaárásirna á Bandaríkin 11. september 2001 einkennist af tortryggni, ótta og sundrung. Á blaðamannfundi Íslandsdeildar AI kom fram að útlendingalögin sem sett voru hér á landi endurspegla þetta ástand og þann ótta sem nú ríkir í garð útlendinga. Þar var jafnframt bent á að við værum í raun búin að skilgreina “okkur” frá “hinum”.

Fyrir hálfu ári lagði ég af stað í ferðalag til landa sem myndu ekki flokkast undir okkar menningarheim. Fjöldi fólks lýsti yfir áhyggjum af fyrirhuguðu ferðalagi mínu. Hálfókunnugt fólk var sannfært um að ég væri klikkuð að ætla að fara ein í langt ferðalag. Ég reyndi mitt besta til að útskýra að þetta væri ekki eins slæmt og mörg kynnu að halda og að það væri í raun auðvelt og skemmtilegt að ferðast á eigin vegum. Þá virtist fara sérstaklega fyrir brjóstið á fólki að ég var ekki bara ein á ferð heldur var ég líka stelpa. Það er jú vitað mál að stelpur geta ekki varið sig fyrir neinu en einhverra hluta vegna virðist fólk öruggt um að strákar geti það frekar. Þannig var ég reglulega spurð hvort ég væri ekki hrædd. Hrædd við hvað?

Ég leitaði og leitaði að einhverju til að vera hrædd við en allt kom fyrir ekki. Ef ég yrði rænd þá yrði bara að hafa það. Það eru ekkert minni líkur á að ég verði fyrir einhvers konar ofbeldi í Reykjavík en í einhverri annarri borg. Ég fann ekki þennan ótta sem fólk reyndi að sannfæra mig um að ég ætti að hafa.

Það vildi svo til að ég var stödd í Taílandi þegar fuglaflensan kom upp. Fjölmiðlafárið á Vesturlöndum var gríðarlegt. Endalaus óttaáróður varð til þess að ég fékk tölvupóst frá vinum og vandamönnum heima þar sem mér var tjáð að ég ætti bara að drífa mig heim, eða í það minnsta fara til öruggari svæða eins og Evrópu eða Ástralíu. Annars myndi ég deyja, ein og yfirgefin í Asíu. Ég hélt þó þvælingnum áfram en reyndi bara að sleppa því að klappa kjúklingum.

Þegar ég var í Hanoi, höfuðborg Víetnams, komst ég að því að á fyrstu tveimur mánuðum þessa árs létust 144 manneskjur í umferðarslysum þar í borg. Á öðrum svæðum deyr fólk úr hungri, þorsta, malaríu og alls kyns ógnum. Það fór lítið fyrir þessu í fjölmiðlum á Íslandi en ég hélt áfram að fá tölvupóst þess efnis að ég gæti fengið fuglaflensuna og yrði að drífa mig heim.

Á sama tíma létust í kringum 100 manns í hryðjuverkaárásum í syðri hluta Taílands. Ættingjar mínir heima fengu sem betur fer engar fréttir af þessu árásum. Smám saman fjaraði fuglaflensuáróðurinn út.

Í öllum þessum fréttaflutningi skín merkileg staðreynd í gegn. Dauðsföll í þriðja heiminum skipta okkur ekki máli nema þau geti haft bein áhrif á okkur. Fuglaflensan hefði getað smitast til hins vestræna heims en hryðjuverkaárásir í Taílandi eða umferðarslys í Hanoi verða eflaust bara þar. Svo ég tali nú ekki um hungursneyð í Laos eða ungbarnadauða vegna skorts á lyfjum í Kambódíu.

Þegar ég svo kom heim, fimm mánuðum seinna, heyrði ég reglulega þessa sömu spurningu: “Kom ekkert upp á?” Nei, það kom nefnilega ekkert upp á. Það fannst mörgum undarlegt. Að allt skyldi bara ganga vel.

Það helsta sem breyttist var heimsmynd mín. Ég gerði mér grein fyrir að Ísland er ekki endilega miðpunktur alls og að það er meira í veröldinni en Vestur-Evrópa og Bandaríkin.

Það sem var kannski það allra merkilegasta var að alls staðar var mér vel tekið. Fólk vildi allt fyrir mig gera, opnaði heimili sín og gaf mér tíma af lífi sínu. Án þess að vilja nokkuð í staðinn.

Túlkun Íslandsdeildar AI á ástandinu í heiminum fer vel saman við reynslu mína. Við skiptum heiminum upp í tvö meginsvæði. Svæðið “okkar” og svo svæðið sem “hinir” búa á. Landið okkar tilheyrir náttúrlega okkar svæði ásamt löndum sem við þekkjum vel og hafa kannski svipaða menningu. Á hinu svæðinu er allt hið vonda í heiminum. Þar eru nauðganir, morð, hryðjuverk, sjúkdómar o.s.frv.

Það er kannski eðlileg tilhneiging hjá manneskjunni að reyna að skilgreina sig frá öllum áhættuhópum. Á meðan það er aðeins fátækt fólk sem fær sjúkdóma og ólánsfólk sem er rænt, myrt eða því nauðgað getum við haldið áfram að lifa með gluggatjöldin dregin fyrir. Á meðan allt illt kemur frá útlendingum og því sem er framandi er nokkuð víst að við þurfum ekkert að óttast.

Það sem var erfiðast við heimkomuna var að sjá þessi nýstaðfestu útlendingalög. Nú er það skjalfest að allt fólkið sem tók svo vel á móti mér er tortryggilegt fyrir þær einar sakir að vera öðruvísi á litinn. Þannig hefur Útlendingastofa fullt umboð til að halda áfram að reyna að “góma” þá sem gætu verið ólöglegir í landinu og státa svo af því að hafa sent fólk til baka sem var hér með góðum vilja og á jafnvel ekki afturkvæmt til eigin lands. Við getum meira að segja meinað lituðum ferðamönnum að koma til landsins enda er miklu betra að þetta fólk haldi sig bara í sínu horni. Ég skora á þingheim að beita sér fyrir því að við múrum okkur ekki inni með þjóðrembu að vopni. Bjóðum útlendinga velkomna til landsins, sama frá hvaða menningarheimi þeir eru. Við höfum nóg pláss og nóg af störfum!

 

Viðhorf: Vandi skólakerfisins

02.06.2004

Viðhorfspistill

Birtist í Morgunblaðinu, 2. júní 2004

Vandi skólakerfisins

Æi, enn ein rannsóknin sem sýnir að strákum líði agalega illa í skólum og miklu verr en stelpum,” röflaði ég við morgunverðarborðið um daginn. Ég las umrædda frétt í flýti og hélt svo áfram að röfla. Móðir mín hlustaði þolinmóð á.

“Þegar það hallaði á stelpur í skólum landsins þá var alltaf sama viðkvæðið, þær yrðu bara að standa sig betur. Reyndar heyrast sömu raddir í dag þegar rætt er um launamun kynjanna. Konur standa sig ekki nógu vel í samningaviðræðum, í starfi eða bara í myndun tengslanets.

En um leið og það hallar á strákana breytist umræðan og það á að grípa til aðgerða. Ástæðna er þá leitað í utanaðkomandi þáttum en ekki í fari drengjanna sjálfra. Nú er ég alls ekki að halda því fram að við eigum bara að una við það að drengjum landsins líði illa í skólanum. Hins vegar á ég erfitt með að ímynda mér að stelpum líði svakalega vel ef helmingi bekkjarfélaga þeirra líður illa. Undanfarin ár hafa komið fram ýmsar rannsóknir sem sýna fram á að við séum í raun að eyðileggja öll börn með skólakerfinu eins og það er í dag.”

Mamma var smám saman að reyna að losna undan ræðunni enda kominn tími á að hefja daginn. “En hvers vegna líður börnum svona illa í skólanum?” spurði hún rétt áður en hún slapp út úr dyrunum. Ég sat eftir með Cheeriosið og Moggann, klóraði mér í höfðinu og spurði sjálfa mig: Já, hvers vegna?

Ég fór því að rifja upp mína eigin skólagöngu. Ég var reyndar svo heppin að tilheyra elítunni sem bæði kann fyrir sér í íslensku og stærðfræði. Ég var því ekki lengi að sannfærast um að ég væri alveg nógu klár til að vera í skóla. Ég lærði að hvers kyns verkmennt væri ekki nærri eins göfug og blessuð tungan og að ekkert væri göfugra en að geta lagt saman tvo og tvo og jafnvel þulið margföldunartöfluna. Í öðrum greinum gekk mér ekki eins vel. Ég var með tíu þumalputta í saumum og varð fljótt öskureið yfir að þurfa að læra þessa vitleysu. Mér gekk aldrei sérlega vel í myndmennt og fékk C í hegðun í tónmennt.

Ekki nóg með það heldur sannfærðist ég um að ég gæti ekki og myndi aldrei geta saumað, teiknað eða sungið. Ég var kannski fljót að gefast upp en það hlýtur samt að teljast vafasamt að kórstjórinn hafi sagt yfir barnahópinn að aðeins tveir nemendur væru svolítið laglausir. Annar tveggja var ég. Mér leið samt ekki illa í skólanum því að ég vissi að ég var klár í einhverju sem var svo miklu miklu merkilegra; íslensku og stærðfræði! Það er þó ekki laust við að ég velti því fyrir mér hvernig bekkjarfélögum mínum sem voru slakari í þessum fögum og sterkari í öðrum hafi liðið.

Öll umræða um skólamál er mjög tvíbent. Um leið og við viljum auka sveigjanleika og búa til einstaklingsnámskrár fjölgum við samræmdum prófum og gefum út Aðalnámskrá grunnskóla sem segir til um markmið sem flestir nemendur eiga að ná á sama tíma.

Próf er mjög einhæft námsmat og ég leyfi mér að fullyrða að flestir kennarar séu sammála um að próf snúist síst um hvað nemendur geta eða kunna. Það getur ómögulega samræmst þeim sveigjanleika sem menntafrömuðir dásama að ýta öllum nemendum inn í það þrönga form sem próf eru. Háleit markmið Aðalnámskrár eru stundum svo undarleg að það virðist sem skólinn eigi að skila börnum fullkomnum.

Ég hef einfalda lausn á vanda skólakerfisins í dag. Afnemum samræmd próf og hendum Aðalnámskrá grunnskóla í ruslið.

Það er ekki langt síðan ég var í skóla. Ég er nokkuð viss um að enn þykja íslenska og stærðfræði mun göfugri en aðrar greinar og verkmenntagreinarnar kúra eflaust á botninum. Ef börnum á að líða vel í skóla þurfa þau að fátækifæri til að þroska hæfileika sína á sem flestum sviðum og verklegu sviðin þarf að meta til jafns á við þau bóklegu. Um leið og barn fær einhverja upplifun í þá átt að það standi sig vel eru miklu meiri líkur á að það verði jákvætt gagnvart öðrum fögum.

Einkunnagjöf er hins vegar til þess eins fallin að auka samkeppni meðal nemenda. Að þurfa stöðugt að bera sig saman við aðra er engum hollt, hvorki þeim sem koma vel út né þeim sem koma illa út. Við þurfum að staldra við og velta fyrir okkur hvort skólakerfið okkar í dag sé endilega hið eina rétta. Kerfi sem byggir á aldagamalli hefð og veruleikanum sem var fyrir upplýsingatæknibyltinguna. Á meðan hugmynd okkar um skóla snýst eingöngu um stofu með þrjátíu borðum, og það flippaðasta sem okkur dettur í hug er að raða borðunum öðruvísi upp en vanalega, munum við aldrei ná því marki að skóli verði sú mennta- og uppeldisstofnun sem kröfur standa til.

Sú skilvirknidýrkun sem ríkir í menntamálum á Íslandi mun seint verða til þess að börnum líði vel í skólanum. Það að rjúka yfir námsefni og temja börnum páfagaukalærdóm fyrir samræmd próf, svo að skólinn komi nú vel út í samanburði við aðra, kemur í veg fyrir að við nokkurn tíma náum að skapa þann sveigjanleika sem er menntakerfinu nauðsynlegur. Það væri nær að gefa kennurum og skólastjórum það svigrúm sem þeir þurfa á að halda til að gera stærstu vinnustaði landsins að mannvænum stofnunum.

Við þurfum ekki að breyta skólakerfinu eins og það er í dag. Við þurfum að skipta um kerfi!