Grein um jafnréttismál
Birtist í Morgunblaðinu, 8. júní 2009

Stundin er runnin upp

Eftir femínista í Vinstri grænum.

***
ÁRIÐ 1850 fengu íslenskar konur jafnan erfðarétt á við bræður sína. Árið 1874 var Kvennaskólinn í Reykjavík stofnaður og þá var í fyrsta skipti boðið upp á formlega menntun fyrir stúlkur. Árið 1900 fengu giftar konur í fyrsta sinn yfirráð yfir sínum eigin tekjum og eignum. Árið 1920 fengu íslenskar konur kosningarétt til jafns á við karla og fyrsta konan var kjörin á þing árið 1922.

Á árunum í kringum aldamótin 1900 unnust margir merkir sigrar í kvenréttindabaráttunni. Ísland var alls ekki eyland því að víða um heim hófu konur upp raust sína og settu fram sambærilegar kröfur og íslenskar konur gerðu á þessum árum. Konur voru í fyrsta skipti kosnar í sveitarstjórnir og á þing hér á landi, kvenfélögum var komið á fót, fyrsta fótboltafélagið stofnað, fyrstu ljóðin eftir konur gefin út og svo mætti lengi telja. Alla 20. öldina hösluðu íslenskar konur sér völl á sviðum þar sem karlar höfðu áður ráðið lögum og lofum. Rauðsokkur háðu mikla baráttu fyrir jafnrétti og kvenfrelsi og smám saman var ofbeldi gegn konum dregið út fyrir þykka þagnarmúrana. Varla þarf að minna á forsetakjör Vigdísar Finnbogadóttur árið 1980 og merkilegan þátt Kvennaframboðsins og Kvennalistans í að breyta pólitísku landslagi á Íslandi.

Misjöfn staða kvenna og karla á Íslandi er því ekki nýtt viðfangsefni og alls ekki einangrað fyrirbæri. Þvert á móti er fjármagni og völdum skipt ójafnt á milli kynjanna um allan heim og þannig hefur það verið í gegnum aldir.

Kynjakerfið skalf

Bankahrunið sem varð hér á landi á síðasta ári snerist ekki aðeins um peninga heldur um hugmyndafræðilegt hrun. Um leið skalf kynjakerfið. Fyrir hrunið höfðu völd í samfélaginu smátt og smátt verið færð frá stjórnmálum og inn í fjármálalífið. Þar réðu ákveðin karllæg gildi för og ekki mátti „eyða tíma“ í vangaveltur um nokkuð annað en hvernig hægt væri að hækka tölur sem fæstir skildu og engin raunveruleg verðmæti bjuggu að baki.Þá, rétt eins og áður, var því haldið á lofti að kyn skipti engu máli heldur ættu hæfustu einstaklingarnir alltaf að veljast til verka. Eina breytingin sem hafði orðið laut að skilgreiningu á hæfasta einstaklingnum. Eitt sinn var menntun aðalatriðið þegar flokka átti einhvern sem „hæfan einstakling“ en nú þegar konur voru orðnar jafnmenntaðar og karlar kvað við nýjan tón og huglægir eiginleikar fóru að skipta mestu máli, eiginleikar á borð við „áhættusækni“ og „að vera fljótur að taka ákvarðanir“.

Karlarnir skömmtuðu síðan sjálfum sér svimandi há laun og þessir áður mikilsmetnu karllægu eiginleikar áttu ríkan þátt í að keyra Ísland í þrot. Afleiðingarnar finna Íslendingar á eigin skinni, enda situr almenningur eftir með skuldabaggann.

Alvarlegasta birtingarmyndin

Ísland nýfrjálshyggjunnar viðhélt þannig þeirri ríku hefð að karlar fóru með völdin. Þessu verður að breyta og fyrir því eru margar ástæður. T.d. má nefna að með því að viðhalda þeirri miklu kynskiptingu vinnumarkaðarins sem er hér á landi búum við einfaldlega til litlausara samfélag. Börn hafa ekki fyrirmyndir af báðum kynjum í ólíkum störfum og velja sér að líkindum starfsvettvang eftir því. Þannig geta miklir hæfileikar farið til spillis, sem er hvorki gott fyrir einstaklinginn né samfélagið.Viðfangsefnið er þó öllu alvarlegra. Mismunandi staða kvenna og karla býr til valdamisræmi milli þeirra. Kynmótun og hefðbundin kynhlutverk viðhalda misræminu og er þetta mynstur vel greinanlegt um allan heim. Karlar fara með völdin, fjárhagsleg og samfélagsleg, og konur verða þeim háðar á einn eða annan hátt. Þar með skapast jarðvegur fyrir misbeitingu valds og alvarlegasta birtingarmyndin er kynbundið ofbeldi.

Nú væri óskandi að geta haldið því fram að kynbundið ofbeldi eigi sér aðeins stað í útlöndum. Því vildu líka margir halda fram þegar baráttukonur fóru að vekja athygli á heimilisofbeldi, sifjaspelli og nauðgunum hér á landi á níunda áratug síðustu aldar. Fram að því hafði þögnin verið alger. Þessum baráttukonum eigum við að þakka viðamiklar réttarbætur fyrir þolendur kynferðisbrota og þau félagslegu úrræði sem nú standa til boða. Þessar umbætur breyta þó ekki þeirri staðreynd að enn búum við í samfélagi þar sem nauðganir eiga sér stað að minnsta kosti annan hvern dag.

Kvenfrelsi er ekki málaflokkur

Jafnréttisbaráttan snýst því ekki um svonefndar hausatalningar þar sem krafan er jafn hlutur kynjanna í stjórnum, nefndum, ráðum og alls staðar þar sem valdið hefur búið um sig. Jafnréttisbaráttan snýst um að breyta heilu kerfi sem á sér sterkar rætur á Íslandi og um allan heim. Hausatalningarnar eru hins vegar hluti af þessari baráttu því að með þeim bendum við á valdamisræmið, sem við hljótum öll að vilja útrýma.Femínismi er þess vegna ekki málaflokkur heldur grundvallarsýn á alla málaflokka. Þannig eru menntamál, utanríkismál, byggðamál, umhverfismál, efnahagsmál og heilbrigðismál í kjarna sínum femínísk viðfangsefni.

Eins og á öllum öðrum tímum mannkynssögunnar heyrast þær raddir að nú sé ekki rétti tíminn til að tala um jafnrétti kynjanna og hvað þá að vinna að því. Brýnni verkefni bíði úrlausnar og að kynjajafnrétti sé hvort eð er rétt handan við hornið. Þetta eru ekki nýjar raddir. Í heila öld hefur því verið haldið fram að jafnrétti hafi annaðhvort verið náð eða það sé alveg að nást. Eigi slík hugsun að ráða för verður aldrei rétti tíminn. Staðreyndin er sú að þau réttindi sem konur hafa hér á landi komu ekki af sjálfu sér heldur var þvert á móti um áratuga og jafnvel aldalanga baráttu að ræða.

Það væri því í hæsta máta óeðlilegt að láta staðar numið í baráttunni og hætta á að standa í stað eða færast aftur á bak. Staðreyndin er sú að jafnrétti kynjanna útilokar ekki neitt af þeim verkefnum sem framundan eru. Þvert á móti útilokar ójafnrétti kynjanna sanngjarna og góða endurmótun íslensks samfélags.Tíminn er einmitt núna. Stundin er runnin upp.

Auður Alfífa Ketilsdóttir Auður Lilja Erlingsdóttir Davíð A. Stefánsson Gestur Svavarsson Grímur Atlason Guðrún Jónsdóttir Halla Gunnarsdóttir Helga Björg Ragnarsdóttir Hlynur Hallsson Ingibjörg Þórðardóttir Ingunn Snædal Kristín Halldórsdóttir Kristín Tómasdóttir Kristján Ketill Stefánsson Margrét Pétursdóttir Sigurður Magnússon Sóley Tómasdóttir Steinunn Rögnvaldsdóttir Þorgerður Agla Magnúsdóttir öll femínistar í Vinstri grænum.