Af hinum góðu “elskhugum”

24.11.2010

Einu sinni vann ég umfjöllun um vændi á Íslandi fyrir Morgunblaðið. Þá talaði ég meðal annars við konu sem hafði verið á götunni í árafjölda en var komin á réttan kjöl þegar viðtalið var tekið. Hún sagði mér frá því hvernig ónefndur karlmaður hér á landi hefði pikkað hana upp á bar þegar hún var 14 ára gömul og gert hana að “kærustunni“ sinni.  Hann gaf henni gjafir, áfengi og dóp, var hlýr og góður til að byrja með en fór síðan smám saman að brjóta hana niður með líkamlegu, andlegu og kynferðislegu ofbeldi. Þá fór hann að gera hana út.

Viðmælandinn sagði frá tvenns konar vændi á Íslandi. Annars vegar voru „fínni“ vændiskonur, til dæmis konur frá útlöndum, sem unnu oft líka á nektardansstöðunum. Ef menn sem keyptu þær konur gengu lengra en þeim var heimilt, beittu t.d. líkamlegu ofbeldi, þá mættu þeir hörðu af hálfu „eigandans“ og hans handrukkara. Hins vegar voru það vændiskonur í sömu stöðu og viðmælandi minn. Þær voru undantekningalaust háðar eiturlyfjum − niðurbrotnar og illa haldnar á líkama og sál. Þessar konur voru keyptar af körlum, sem gerðu hvað sem þeir vildu við þær. Stundum var borgað með peningum, stundum með dópi. Viðmælandi minn sagði meðal annars:

„Ég lenti stundum á mönnum sem vildu bara konu til að berja sundur og saman. Og þeir gerðu það. Ég var svo brotin að virðingin var engin. Það eru til myndir frá þessum tíma og þá er ég alltaf með glóðarauga.”

“Það er mjög merkilegt hvað mönnum dettur í hug að gera við þessar konur. Þeir berja þær, skera þær og troða alls konar hlutum inn í leggöngin á þeim. Ég held að þeir hafi þessar skrítnu hvatir en virði konurnar sínar of mikið til að gera þetta við þær. Þá er það auðvitað ágætur díll að borga 30 þúsund kall og fá að gera það sem þér sýnist.”

Mér var hugsað til þessa þegar ég las enn eina vændismiðlara-fréttina í Fréttablaðinu, þar sem því er haldið fram að íslenskir vændiskaupendur séu svo góðir „elskhugar“. Höfundum bókarinnar sem um er fjallað virðist mikið í mun að láta sem vændi sé kynlíf og annar þeirra lætur ekkert tækifæri ónotað til að býsnast yfir því að vændiskaup séu bönnuð með lögum. Fréttablaðið breiðir boðskapinn út en ítrekaður og ógagnrýninn fréttaflutningur blaðsins er umhugsunarverður.

Jafnréttismál: Lítið skref í baráttunni gegn nauðgunum

19.11.2010

Birtist í Fréttablaðinu 19. nóvember 2010

Neyðarmóttaka vegna nauðgunar og Stígamót taka á móti að meðaltali 230 manneskjum árlega sem leita sér aðstoðar eftir að hafa orðið fyrir nauðgun eða nauðgunartilraun. Neyðarmóttaka veitir eins og nafnið gefur til kynna neyðarþjónustu eftir ofbeldi en fólk leitar til Stígamóta til að vinna úr afleiðingum ofbeldisins. Samtals hafa um 1.600 manns leitað sér aðstoðar á þessum tveimur stöðum á síðustu sjö árum. Þolendur nauðgana eru í miklum meirihluta konur og ofbeldismennirnir í langflestum tilfellum karlar. Rétt er að taka fram að hér er ekki meðtalið kynferðislegt ofbeldi gegn börnum en að því viðbættu tvöfaldast fjöldinn.

Árið 2009 komu 233 nauðgunarmál á borð Neyðarmóttöku og Stígamóta. Lögreglu bárust hins vegar aðeins 65 kærur. 42 mál fóru áfram til Ríkissaksóknara, ákært var í 14 málum og sakfellt í átta. Átta mál af 233 gera 3,4%. Á undanförnum sjö árum hefur þetta hlutfall hæst orðið 6,8%.

Endurmenntun og hærri miskabætur

Vegna þessara tölfræðilegu staðreynda boðaði dómsmála- og mannréttindaráðherra til samráðsfundar um meðferð nauðgunarmála í réttarvörslukerfinu föstudaginn 12. nóvember sl. Til fundarins komu, svo dæmi séu tekin, fulltrúar Stígamóta, Neyðarmóttöku, lögreglu, Ríkissaksóknara, dómstólaráðs, Mannréttindaskrifstofu, Femínistafélags Íslands og þingflokka. Þátttakendum var skipt upp í smærri hópa og tekin voru til umræðu fimm efni: Löggjöf, kærur, lögregluransókn, ákærur og dómstólar. Í öllum hópunum spunnust frjóar umræður og lagðar voru fram ýmsar tillögur til úrbóta. Meðal þess sem fram kom á fundinum var að stofnun sérstakrar kynferðisbrotadeildar innan lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu hefði verið til miklla bóta en flutningur fleiri málaflokka undir sömu deild hefði verið skref aftur á bak. Skiptar skoðanir voru um hvort kynferðisbrotadeild ætti að starfa á landsvísu en rík áhersla var lögð á mikilvægi fyrstu klukkustundanna í rannsókn nauðgunarmála. Þá var einnig rætt hvort lögregla ætti, í samræmi við lög, alltaf að bregðast við með rannsókn þegar nauðgunarmál koma upp fremur en að láta brotaþola taka ákvörðun um kæru.

Meðal hugmynda sem komu fram voru rannsókn á áhrifum breytinga á kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga frá árinu 2007; kynningarátak um viðbrögð við nauðgun; endurmenntunarnámskeið fyrir dómara um áhrif kynferðislegs ofbeldis á brotaþola; endurskoðun á lögum sem fjalla um réttargæslumenn; a.m.k. tvær konur sitji í fjölskipuðum dómi í nauðgunarmálum og að miskabætur til brotaþola verði hærri. Þessar hugmyndir og fleiri verða unnar áfram á vettvangi dómsmála- og mannréttindaráðuneytisins og þá í samráði við lykilaðila varðandi hverja ákvörðun fyrir sig.

Svar okkar er nei

Fyrir aðeins örfáum áratugum var kynferðislegt ofbeldi ekki til umræðu á Íslandi og margir litu svo á að slíkt ofbeldi ætti sér aðeins stað úti í hinum stóra heimi. Síðan þá hefur mikið vatn runnið til sjávar, ekki síst fyrir tilstuðlan kvennahreyfingarinnar, sem hefur barist við að ná eyrum samfélagsins og oft mátt þola svívirðingar fyrir það eitt að vekja máls á nauðgunum og öðru kynferðislegu ofbeldi.

Fundurinn í dómsmála- og mannréttindaráðuneytinu er aðeins lítið skref í þessari baráttu. Það getur verið freistandi að líta á nauðganir sem einstaklingsbundinn valda. Fjöldi þeirra sýnir hins vegar skýrt fram á að þetta ofbeldi er stórt samfélagslegt vandamál. Nauðgun er ekki aðeins ógn við líf og heilsu þeirra sem fyrir slíku ofbeldi verða heldur einnig hinna sem þurfa að lifa við ógnina við ofbeldi.  Á þessu þarf að taka með lögum og framfylgd laga en líka með menntun, fræðslu, forvörnum og hugarfarsbreytingu. Sem samfélag þurfum við að líta inn á við og spyrja: „Ætlum við að sætta okkur við 230 nauðganir á ári á Íslandi?“ Svar okkar í dómsmála- og mannréttindaráðuneytinu er nei.

Ögmundur Jónasson, dómsmála- og mannréttindaráðherra

Halla Gunnarsdóttir, aðstoðarmaður dómsmála- og mannréttindaráðherra